Pyetja tjetër është se çfarë duhet të bëhet pasi të ketë mbaruar kriza e koronavirusit dhe duhen bërë llogaritë me përpjekjet e Uashingtonit për shpëtim.
Për të pasur përgjigje, duhet – por nuk do ta bëjmë – ti vëmë veshin disa prej mësimeve kryesore të trashëguara nga depresioni i kapërcyer midis viteve 1920 dhe 1921.
Pas Luftës së Parë Botërore, Shtetet e Bashkuara pësuan një bum inflacionar. Flluskë kishte shpërthyer, veçanërisht pasi Federal Reserva ngriti ashpërsisht normat e interesit. Ekonomia u rrëzua dhe papunësia u rrit në rreth 20%.
Si reagoi qeveria federale? Siç tregon James Grant në The forgotten depression – 1921: The crash that cured itself, e tij, Uashingtoni bëri të kundërtën e asaj që ekonomistët do të rekomandonin të bënin sot. Shpenzimet u ulën, u shkurtuan taksat; ligjet e vendosura gjatë konfliktit u revokuan dhe kompanitë e shtetëzuara, kryesisht hekurudhat dhe kompanitë telefonike, iu kthyen pronarëve të tyre të ligjshëm. Dollari, megjithatë, nuk u zhvlerësua. Kësisoj, ekonomia u rimëkëmb shpejt.
Kishim arritur në okupim të plotë dhe zhurma e viteve 1920 ishte duke u zhvilluar. Shtetet e Bashkuara përjetuan një nga epokat më inovative në historinë e tyre.
Reagimi i Uashingtonit ndaj Depresionit të Madh një dekadë më vonë ishte në kontrast të plotë: shpenzimet u rritën në mënyrë dramatike, taksat u rritën, u krijuan burokraci të reja dhe bizneset u nënshtroheshin rregullave të reja dhe viheshin vazhdimisht nën presion nga entet rregullatore.
Erdhën kohëra të vështira dhe ringjallja e vërtetë nuk ndodhi deri në përfundim të Luftës së Dytë Botërore. Në fakt, e gjithë katastrofa ishte shkaktuar nga gabimet qeverisëse të aktivistëve politikë.
Në 1929 presidenti i ri, Herbert Hoover, dëshironte të bënte diçka për fermerët në vështirësi dhe mendoi se futja e tarifave për importet bujqësore do të funksiononte. Kongresi, duke vepruar siç bëjnë derrat e uritur, rriti në mënyrë të paparë taksat për mijëra artikuj të importuar. Ndërsa legjislacioni çante rrugën e tij përmes Kongresit, tregu aksionar – që reagon ndaj perspektivave të ardhshme – u shkatërrua.
Kur Hooveri nënshkroi Smoot-Hawley Tariff Act, vendet e tjera reaguan, duke shkaktuar një luftë tregtare ndërkombëtare. Ekonomitë, amerikane dhe të huaja, filluan të vuajnë. Hoover u përgjigj me një aktivizëm të papreçedentë qeveritar. Pasardhësi i tij, Franklin Roosevelt, e fuqizoi akoma më shumë këtë aktivizëm. Kriza ecte përpara.
Pas Luftës së Dytë Botërore, frika e një recesion i ri bëri që shumë njerëz të dëshironin politika të ngjashme me ato të ndërmarra nga Hoover. Por më pas bëmë të kundërtën: buxheti u zvogëlua në mënyrë të pamëshirshme, taksat mbi të ardhurat e çifteve u përgjysmuan, kontrollet e kohës së luftës u eliminuan shpejt, ligjet e punës anti-tregti të New Deal-it u ndryshuan dollari mbeti i lidhur me floririn. Edhe pse miliona veteranë u rikthyen shpejt në punë të detyruar, papunësia mbeti e ulët.
Duhet t’i marrim si shembull këto përvoja eksperienca. Duhet të zbatohen bëhen ulje të mëdha fiskale dhe sistemi progresiv i taksave të zëvendësohet nga një taksë e sheshtë. Vlera e dollarit duhet të stabilizohet, mundësisht duke rizbuluar mençurinë e Albert Hamilton duke e fiksuar vlerën e dollarit në flori. Ligjet tregtare kufizuese të masave të ushtruara kundër Covid-19 duhet të autorizohen ose hiqen pasi të përfundojë kriza. Duhen rinovuar përpjekjet rigjeneruese.
Është e thjeshtë. Siç tregon Nathan Lewis në The Magic Formula, ekonomitë që kanë norma të ulëta fiskale dhe monedhë të qëndrueshme prosperojnë më shumë sesa ato që nuk i kanë. Gjithmonë./ editoriali i Forbes, Maj 2020/ Përgatiti Dardan MITROVICA
