Nga jashtë, duket si diçka e parëndësishme: dikush vendos kufjet dhe luan të njëjtën këngë për të pestën herë radhazi. Por në të vërtetë, pas këtij rituali të vogël që përsëritet në mbarë botën, fshihet një mekanizëm kompleks emocional, psikologjik dhe filozofik. Pse, pra, njeriu kthehet te e njëjta melodi, sikur kërkon diçka që ende s’e ka gjetur?

Truri që shpërblehet me përsëritje

Sipas kërkimeve të neuroshkencëtares Valorie Salimpoor nga Universiteti “McGill” në Kanada, dëgjimi i një kënge që na pëlqen çliron dopaminë — të njëjtin neurotransmetues që aktivizohet kur hamë çokollatë, fitojmë diçka, apo përjetojmë kënaqësi.
Por më interesante është mënyra si truri e përjeton parashikimin e kënaqësisë: çdo herë që afrohet refreni që e njohim, sistemi nervor përgatitet për një “shpërblim” të njohur.

Ky është paradoksi i përsëritjes muzikore: edhe pse e dimë çfarë do të ndodhë, truri ynë reagon sikur po e përjeton për herë të parë.
Në fakt, sipas neuropsikologut Daniel Levitin, “muzika është e vetmja përvojë ku parashikimi dhe surpriza bashkëjetojnë harmonikisht”. Pikërisht kjo është arsyeja pse një këngë që na pëlqen kthehet në një lloj “varësie emocionale” të butë.

Kënga si kujtesë dhe si pasqyrë

Në aspektin psikologjik, njerëzit shpesh lidhin këngët me momente, ndjenja dhe persona. Një melodi e caktuar mund të bëhet si një “kapsulë kohe” që na kthen pas te një dashuri, një verë, apo një periudhë jetese që s’kthehet më.
Psikologia Elizabeth Margulis nga Universiteti i Princeton-it e ka përshkruar këtë si “efekti i përsëritjes emocionale”: kur e dëgjojmë një këngë disa herë, ne fillojmë ta shoqërojmë me përvoja personale, duke e bërë atë një pasqyrë të brendshme të vetes.

Kështu, dëgjimi i së njëjtës këngë nuk është nostalgji boshe — është një akt i rikrijimit të vetes. Ne nuk kërkojmë vetëm tingujt, por përjetimin që i shoqëron. Në çdo përsëritje, nuk dëgjojmë më këngën e parë, por mënyrën si jemi ndier kur e dëgjuam atë për herë të parë.

Njohja që ngroh shpirtin

Në psikologji, ekziston një fenomen i quajtur “mere exposure effect” (efekti i ekspozimit të përsëritur): sa më shumë që njeriu përballet me diçka, aq më shumë e pëlqen atë.
Kjo ndodh sepse truri ndihet rehat me të njohurën; ajo redukton ankthin dhe rrit ndjenjën e kontrollit.
Në një botë që ndryshon me shpejtësi marramendëse, dëgjimi i së njëjtës këngë bëhet një formë e vogël qëndrueshmërie, një pikë për të cilën mund të mbahesh kur gjithçka tjetër lëviz.

Ndoshta kjo është edhe arsyeja pse gjatë periudhave të stresit, ndarjes apo pasigurisë, shumë njerëz kthehen te e njëjta këngë. Ajo bëhet një strehë emocionale, një zë i njohur që të thotë: “ende je ti, ende di si të ndjesh”.

Filozofia e përsëritjes: njeriu që kërkon përjetësinë

Filozofi Søren Kierkegaard e quajti përsëritjen “shpresa e përjetësisë në kohë”. Ai besonte se përmes përsëritjes, njeriu përpiqet të rifitojë kuptimin në një botë që ndryshon vazhdimisht.
Po kështu, Nietzsche, me idenë e “përsëritjes së përjetshme”, e pa rikthimin si pranim të jetës, një pohim i vetë ekzistencës.

Në këtë dritë, dëgjimi i së njëjtës këngë nuk është thjesht zakoni i një dëgjuesi — është ritual filozofik i njeriut modern.
Në çdo përsëritje, njeriu duket se pyet: “A mund ta ndjej sërish këtë ndjenjë? A mund të rifilloj jetën për pak çaste?”
Dhe muzika, me bujarinë e saj, përgjigjet gjithmonë “po”.

Kur shkenca dhe ndjenja takohen

Kombinimi i fakteve shkencore me përvojën njerëzore krijon një pamje të plotë:

• Truri kërkon dopaminë dhe kënaqësi përmes parashikimit.
• Zemra kërkon kujtime dhe emocion të njohur.
• Shpirti kërkon përjetësi përmes përsëritjes.

Në këtë trekëndësh ndjesish, kënga që dëgjojmë sërish dhe sërish bëhet më shumë se muzikë: ajo është një mënyrë për të ruajtur ekuilibrin tonë të brendshëm.

Në vend të një konkluzioni

Në një epokë ku gjithçka ndryshon me ritëm të frikshëm — informacionet, marrëdhëniet, vetë njeriu — përsëritja e një kënge është një akt rezistence.
Një mënyrë për t’i thënë botës: “dua të qëndroj këtu edhe pak, në këtë ndjesi, në këtë kujtim, në këtë tingull”.

Ndoshta për këtë arsye, kur dëgjojmë të njëjtën këngë për herë të dhjetë, nuk po kërkojmë monotoninë, por kthimin tek vetja — aty ku çdo refren i njohur është një kujtesë se dikur kemi dashuruar, kemi humbur, kemi jetuar.
Dhe ndoshta, në fund, kjo është arsyeja më e thellë pse muzika mbetet arti më njerëzor nga të gjithë.