Fjala e Vitit e Oxford-it për 2024 ishte ‘brain rot”, dhe u përzgjodh për të shenjuar lundrimin e gjatë, thuajse të pavetëdijshëm, të popullatës globale në rrjetet sociale, apo në internet në përgjithësi. Fjala është një rimarrje e shekullit 19, përdorur së pari nga shkrimtari amerikan Henry David Thoreau.

Nëse do të kërkohej në motorin virtual të fjalëve më të përdorura në debatin mediatiko-politik dhe popullor të Shqipërisë për vitin 2024, do të endeshim diku mes “përgjime”, “arrestime” dhe “SkyEncrochat”. Kjo e fundit një nga platformat e koduara të komunikimit në telefonat smart, e cila në finale nuk rezultoi e tillë (e koduar), pasi shërbimet europiane arritën të dekriptojnë bisedat ndërmjet bosëve të krimit dhe ushtarëve të tyre. Ajo që, ndoshta, u ra në sy shërbimeve  inteligjente dhe të sigurisë, por me siguri nuk i habiti, ishte zotërimi i gjuhës shqipe, një të folmeje përndryshe të vogël, në këto komunikime.

Kjo përputhej me të dhënat dhe dyshimin, tashmë jo dhe aq të ri, se krimi i organizuar shqiptar është një fenomen europian dhe transglobal. Nëse kjo është një e dhënë për shërbimet, apo edhe për studiuesit e kriminialitetit, për shqiptarët vlen fakti se bisedat e zbardhura nuk janë thjesht dialogje kriminelësh. Krejt e kundërta, dëshmojnë kriminalizimin e sistemit politik, por edhe  policisë e medias. Shpërfaqja nëpër këto biseda e disa ish-deputetëve të Partisë Socialiste, në përpjekje për të vrarë njëri-tjetrin, apo rivalë të tjerë, në luftën për hakmarrje, sundim ekonomik dhe territorial, dhe më rëndë se kaq, ekspozimi i një ligjvënësi të mazhorancës në qarkun e Durrësit si kandidat i bandave të fuqishme të zonës, alarmojnë çdokënd për fatalitetin e një lidhjeje okulte mes krimit të organizuar dhe politikës.

E treguar me pak rreshta, deputeti Jurgis Cyrbja, i treti në listën e Durrësit, ku drejton kryeministri Rama, nuk ishte vetëm vullneti i një prej bandave të qytetit, por gara me një bandë tjetër të zonës për t’i dëshmuar se kandidati i tyre, dmth Cyrbja, renditej më lart në listë dhe kjo dëshmonte se ndikimi dhe lidhja me Ramën ishte më e fuqishme. 

Ky është infektimi i vetëdijes politike dhe shoqërore të Shqipërisë, përshkallëzuar sidomos në dekadën e qeverisjes së majtë socialiste të dekadës së fundit. Një brain rot (kalbje e trurit) që sheh fuqizimin ekonomik dhe ruajtjen e pushtetit dhe territorit si platforma të vetme të ekzistencës shoqërore dhe individuale. I një shkalle alarmante, edhe pse më pak të dëmshme, është edhe bastardimi i shqipes si gjuhë. Ata që kanë lexuar transkriptet e bisedave, edhe pse folës të shqipes, e kanë gjetur të vështirë, të zbërthejnë dialogjet mbushur me fjalë të ngrëna, të shtrembëruara, të primitivizuara, një zhargon i ri që gërsheton gjuhën e një vegjëlie shqiptare, që nuk shkollohet në dije apo arsim, por në vanitet, vegjetim dhe krim. Kjo, shumëkujt mund t’i duket si një trajtim elitist, por ka një lidhje mes të dyjave, vetëdijes së shprishur dhe gjuhës së bastarduar. Nuk është, pra, një përpjekje për të nënçmuar shqipet dialektore apo të thjeshta, dhe provë e kësaj mund të shërbejë një bisedë më cilindo të moshuar në çdo krahinë të Shqipërisë. Gjuha e tyre është parake, e thjeshtë, por asnjëherë vulgare. Në gjuhën e pleqve gjallon ende një shqipe ku vetëdija shoqërore e shqiptarit gjallon si origjinale dhe autoktone. Ata janë shkëlqimi i fundit i shqipes, para se pleqtë tanë të jenë një pjesë e deputetëve të parlamentit shqiptar të 12 viteve të fundit dhe personazhet e dosjeve të dekriptuara SkyEncrochat.

Në këtë kuptim, alarmi për vetëdijen politike dhe gjuhësore është i shkallës së një krize kombëtare.

Paralelisht me këto zhvillime, duke pasur një jetë krjetësisht të vetën, me moskokëçarjen që shoqëron zakonisht të gjitha marrëzitë, në hapësirën e komunikimit publik shqiptar ka qarkulluar një brain rot i dytë: lartimi artificial i shqipes si gjuhë hyjnore, më e vjetra, më e para, më e rëndësishmja ndër të folmet e botës, gjuhë e gjuhëve dmth.

Ndërkohë që shqipja po zhbëhet në aktualitet (Parlamenti, bisedat në Encrochat, Big Brother, platformat online) në virtualitet-thonë tregtarët e vjetërsisë së saj-ajo shkëlqen. Këta të fundit, gjuhëtari Ardian Vehbiu i quan “përrallëtarët e shqipes”-e gjeni edhe në librari librin me të njëjtin titull, nëse interesoheni. I pagëzon ashtu për të shenjuar faktin se përralla, miti, nuk mund ta zhbëjnë realitetin, madje ndihmojnë që ai të fshihet pas një pasqyre mjegulle që e dëmton gjykimin dhe zbeh problematikën.

Shqipja e lashtë dhe ajo e reja nuk takohen askund. Ato janë dy gjuhë paralele që nuk shpjegojnë të shkuarën, por kërcënojnë të ardhmen. Ato nuk parashikojnë, nuk analizojnë, por së pari, imagjinojnë një Shqipëri, e cila edhe po të ketë ekzistuar, ashtu siç po na thonë, nuk na ndihmon në të sotmen dhe as të ardhmen dhe, së dyti, zbulojnë një Shqipëri e cila na kërcënon pikërisht nga e ardhmja.

Këtë kërcënim e zbulon fakti se promotorët e tyre, të tipit E. Kocaqi, A. Dalipaj, M. Mema, S. Guri, e disa të tjerë, laudohen dhe ndiqen në rrjete sociale si mesitë e një historie dhe gjuhe që nuk ka qenë; ata janë kështu profetë të një të shkuare pa të ardhme. Për këtë është shpikur edhe simulimi i gjuhës dhe historisë. Si rregull, provat nuk kanë nevojë për simulime. Gjuha që është, ajo e deritashmja, që komunikon shpirtin e vegjëlisë shqiptare, është nën batare-batërdinë e një bastardimi të përminutshëm e të përgjithshëm.

Shqiptarët nuk janë asgjë më shumë se shqipja, gjuha e tyre. Simulimi i saj nga antikiteti, prej gjuhëtarësh dhe historianësh “popullorë”, dhe stimulimi i zhbërjes së saj nëpërmjet një sistemi politiko-mediatiko-arsimor, që popullohet gjithnjë e më shumë jo nga një aristokraci (këtu në kuptimin më të mirët), por nga një kakistokraci (sundimi i më të këqijve).

Asgjë nuk e shfaq këtë më mirë se sa gjuha.