Oslo nuk ndalet kurrë: në avangardë nga këndvështrimi arkitektonik e me shumë ide novatore për të jetuar sa më mirë

Nga Carlos Pascual, El País, Spanjë

Janë tre-katër qytete në Evropë që shquhen për dinamizmin e tyre. Një evolucion i bërë edhe më i shpejtë nga dëshira për të qenë gjithmonë në avangardë. Diçka që shkon përtej çështjes urbane, arrin madje deri aty sa të propozojë një model bashkëjetese për të ardhmen. Një nga këta qytete është Oslo. Deri para pak vjetësh, kryeqyteti norvegjez bënte lajm vetëm kur në bashkinë e tij moderne jepej Çmimi Nobel për Paqe. Por në 2008 pati një kthesë: në pranverë hapi dyert Opera Huset, teatri i operës i projektuar nga studio norvegjeze Snøhetta. Një lloj ajsbergu prej mermeri në zonën e Bjørvika, në bregun juglindor të fjordit të Oslo-s. Një klithmë që pati të njëjtin efekt katalizator si muzeu i Guggenheim në Bilbao. Teatri i operës ishte fara e parë, por për të arritur rilindjen e plotë të zonës u desh të pritej edhe për disa vjet.

Ndërkohë, në skajin e kundërt të fjordit, lindi një tjetër zonë – Tjuvholmen, që mund të përkthehet si ishulli i hajdutëve. Dikur ka qenë një zonë port me vinça e kasolle. Në vjeshtën e vitit 2012, aty lindi, e projektuar nga Renzo Piano, qendra e re e muzeut të artit modern Astrup Fearnley. Muzeu ishte themeluar njëzet vjet më parë nga familja e pronarëve të anijeve nga e cila ka marrë edhe emrin.

Arkitekti italian ka projektuar një strukturë me vija të holla, që duket se është e vendosur si një pulëbardhë në bregun e detit. Një çati e ngjashme me vela mbështillet dhe bashkon dy ndërtesa të veshura me dru, njëra që strehon koleksionin e përhershëm dhe tjetra ekspozita të përkohshme. Koleksioni i përhershëm u përqendrua në artin amerikan dhe pop të viteve tetëdhjetë (me autorë si Andy Warhol, Jeff Koons, Cindy Sherman), por gradualisht u hap me tendenca të tjera, veçanërisht me figurat gjermane ekspresioniste si Gerhard Richter, Anselm Kiefer dhe Sigmar. Polke. Edhe koha pikturon, thoshte Pablo Picasso. Dhe ndërtesat piqen si fruta, mund të shtojmë: guaska prej druri e muzeut është zbardhur nën shiun dhe flladin e kripur, duke i dhënë një dorë piktoreske.

Projekti i Renzo Piano

Ishulli i hajdutëve ndryshoi në një çast. Pranë muzeut ëshrë hapur hotelin “The Thief”, i cili është një lloj galerie arti e maskuar. Arkitektët norvegjezë kanë eksperimentuar dhe çuar përpara propozime utopike, duke projektuar komplekse banimi dhe zyrash shumë inovative: dhoma të brendshme të shndërruara në sheshe apo sallone publike. Lungomare (Stranden), që lidh ishullin me bashkinë dhe muzeun e ri kombëtar, është bërë pika më e gjallë e qytetit, me bare, restorante, dyqane akulloresh, agjenci turistike që ofrojnë mini-kroçera. E deri edhe kurse për kajak, padlle dhe sërf.

Edhe zona Bjørvika është gjithmonë në lëvizje. Pas teatrit të operës janë ndërtuar një sërë ndërtesash të njohura si The barcode: dymbëdhjetë rrokaqiej me lartësi dhe gjerësi të ndryshme, të ndara nga hapësira të mëdha, në mënyrë që gjithçka të duket si një barkod i pamatë. Kodra e Ekeberg, që mbyll anën lindore të fjordit, i ka marrë përsipër të gjitha këto ndryshime: duke filluar nga 2013, 150 vjetori i lindjes së Edvard Munch, zona që pati frymëzuar pikturën e tij të famshme The Scream u shndërrua në një park skulpture, thuajse një ves për Oslon, që në fakt e kishte që më parë parkun e madh Vigeland në veri, një tjetër park më të vogël pranë muzeut të Piano, të cilit më vonë iu shtua edhe pylli i muzeut Kistefos. Duke ecur përgjatë shtigjeve të Ekeberg-ut, ndeshesh në vepra të artistëve si Salvador Dalí, Fernando Botero apo Louise Bourgeois, të ndërthurrura mrekullisht në peizazh.

Në Bjørvika, në verën 2020, u hap biblioteka Deichman, ngjitur me teatrin e operës. Emrin e ka marrë nga një iluminist që ia dhuroi librat dhe dorëshkrimet e para në fund të shekullit të tetëmbëdhjetë bibliotekës që ndodhej më parë aty. Sot struktura ka një domethënie shumë më të gjerë: një agorë në kuptimin më të pasur të termit, ku mund të hysh për të lexuar apo marrë hua libra, por edhe për të biseduar, për të pirë një kafe, për të rikarikuar bateritë e laptopit apo për të pasur në dispozicion pajisje për të prodhuar një podcast, për të mësuar të qepësh apo për të ndjekur një koncert eksperimental në një nga gjashtë katet e tij.

Më 2021, u inaugurua muzeu i shumëpritur Munch, i projektuar nga spanjolli Juan Herreros. Punimet zgjatën më shumë se një dekadë. Jo të gjithëve u pëlqen pamja gri dhe shtrembëria e bllokut të jashtëm, por një herë brenda saj është e lehtë të pushtohesh nga funksionaliteti dhe shkëlqimi i trembëdhjetë kateve, edhe pse veprat e artistit mund të gjenden vetëm në tre prej tyre. Më 2022, përpara fasadës u instalua një skulpturë gjigante prej nëntë metrash, The mother, e artistes britanike Tracey Emin.

Dëshira për natyrën ka gjetur shprehjen e saj në muzeun Kistefos, rreth gjashtëdhjetë kilometra nga Oslo. Në vjeshtën 2019, mbretëresha Sonia e Norvegjisë dhe princi trashëgimtar i Danimarkës përuruan The Twist, një urë, skulpturë, muze i realizuar nga arkitekti i ri danez Bjarke Ingels. Ndërtesa, së bashku me një mulli të vitit 1889, është pjesë e parkut më ambicioz të skulpturave në vend, me më shumë se dyzet vepra të artistëve bashkëkohorë si Tony Cragg, Anish Kapoor, Claes Oldenburg. Një vend magjik për të kaluar ditën dhe për t’u zhytur në art: shtegu i heshtjes, Path of silence, i Jeppe Hein, i mundëson fëmijët të spërkaten midis getove me ujë dhe të rriturve të shumohen nëpër pasqyra.

Një tjetër vepër e madhe arti e pritur prej kohësh është muzeu i ri kombëtar, i ndërtuar në vendin e një ish stacioni hekurudhor. Inauguruar në qershor 2022, ndërtesa trekatëshe, e projektuar nga gjermani Klaus Schuwerk, me linjat e saj të sheshta dhe veshjen me pllaka norvegjeze, është simboli më i fundit i qytetit, i karakterit të tij të matur dhe elegant. Oslo nuk ndalet kurrë: në shtator 2022 u rihap kompleksi Sommerro, i cili fillimisht strehonte selinë e kompanisë së energjisë elektrike të qytetit. Tani është një hotel luksoz me restorante, një pishinë dhe një sauna në çati. Struktura rikuperon shkëlqimin borgjez dhe modernist të viteve tridhjetë dhe veprat e artistit norvegjez Per Krohg. Kjo është britma e fundit, shumë ndryshe nga ajo e Munch. Tani na mbetet vetëm të presim vazhdimin.

Përktheu Dardan MITROVICA