Lufta e Dytë Botërore duket sikur nuk ka mbaruar kurrë, dhe politika shqiptare vazhdon në inercinë e përballjes së partizanëve me nacionalistët (ballistë apo zogistë), ku futen ndonjëherë, si në një lojë, edhe italianët apo gjermanët.

Nacionalistët, ende sot e kësaj dite, shihen me përbuzje dhe skualifikohen, duke u etiketuar si kolaboracionistë. Kjo i kategorizon automatikisht në anën e së keqes. Fakti që këta kolaboracionistë dhe qeveria ku ata bënin pjesë, legalizuan shpëtimin e hebrejve që përndiqeshin në Ballkan e Europë, ose kalohet në heshtje, ose i mvishet trajtës amorfe “populli shqiptar”.

Në anën tjetër, nacionalistët konsiderohen vrikthi kolaboracionistë, pra bashkëpunëtorë të pushtuesit, ndërkohë që partizanët dhe pasardhësit e tyre, edhe pse bashkëpunuan me armiq edhe më klasikë të shqiptarit, si jugosllavi dhe rusi, por edhe më gjatë se flirtet jetëshkurtra të nacionalistëve me antarët e Boshtit, mburren si çlirimtarë. Në një aritmetikë të viktimave të kolaboracionizmit dhe komunizmit, të dytët kryesojnë.

Në fund, kolaboracionistët i përshkruan më së miri një paradoks ekselent: bashkëpunimi me fashizimin dhe në të njëjtën kohë shpëtimi i të përndjekurve të tyre, hebrejve. Nuk e di se si do rrinte ky paradoks në Murin e të Drejtëve në Izrael.

Ky shtjellim, paksa i gjatë, për të thënë se kolaboracionistët gjykohen nga partizanët, edhe kur ata as janë duke vrarë dhe as duke shpëtuar kënd. Kjo ndodhi këto ditë me Xhaferr Devën, një ish-ministër të Shqipërisë (ku futej edhe Kosova) në qeverinë pro-gjermane të L2B. Më saktë me kujtimin apo fantazmën e tij, një ndërtesë dikur shtëpia e Devës në Mitrovicë.

Hajrulla Ceku, ministri i Kulturës në Kosovë ka botuar një foto të shkrepur para shtëpisë së Devës, bashkë me lajmërimin se ngrehina do të restaurohet në kuadër të një projekti të huaj. Pas luftës, shtëpia në fjalë ka shërbyer si institucion i shtetit laik (dhe komunist) të Kosovës. Funksion që, me sa duket, do ta kryejë sërish pas restaurimit, zgjedhur për arsye të vlerave arkitektonike të shtëpisë, ndërtuar nga austriakët. Mund ta shohësh me sy të lirë, edhe pas shumë vitesh braktisje, ajo ndërtesë e ruan fizionominë e një ngrehine autoritare.

Në Kosovë ka patur reagime mospajtuese pas nismës së qeverisë, dhe nuk ka munguar në kor as ambasadori gjerman në Prishtinë. I cili ka folur për ‘zbardhje të historisë’, shtrembërim të së vërtetës apo krimeve të kryera nga nazistët dhe bashkëpunëtorët e tyre. Të gjitha në parim janë koncepte dhe qëndrime të drejta. Duke huqur, siç do thonin kosovarët, pikën kryesore: që shtëpia ka qenë e Xhaferr Devës, por rikonstruksioni nuk po bëhet për kujtimin e tij, por për arkitekturën austriake dhe për një ndërtesë që do të jetë në përdorim nga shteti i Kosovës. Por, edhe në qoftë e kundërta, pra nëse shtëpia do të të ketë një pllakë ku shënohet se dikur aty banonte Xhaferr Deva, ish-ministër në kohën e nazistëve, cili do të ishte problemi? Nuk e di në Kosovë, por a nuk kemi në Shqipëri dhjetra monumentalizime të diktaturës, që nga vila e Enver Hoxhës, Shtëpia me Gjethe, bunkerët në qendër e periferi, që nuk bëjnë gjë tjetër veçse përjetojnë dhe përjetësojnë një regjim i cili pati, si kolaboracionet ashtu edhe krimet e tij.

Kuptohet, cancel culture, kultura e anullimit, është shpikje dhe aksion perpetual i së majtës, por është pikërisht një sjellje që ka pas një revansh të së djathtës në botë, që nga Amerika e deri në Hungari. Mu nën hundën e këtij zhvillimi bëhet vazhdimisht pyetja: çfarë e rizgjoi këtë të djathtë? Pikërisht ky lloj agresioni i së majtës, i cili kërkon të anullojë gjithçka në histori, në atë që ajo e quan, nëpërmjet një prej teoricenëve të saj, Eric Hobsbaum, ‘shpikja e traditës’.

Në këtë teprim, me sa duket, bie edhe ambasadori gjerman në Prishtinë, i cili merr një shtampë të de-nazifikimit dhe anti-semtitizmit dhe e hedh në arenën e çoroditjes publike duke mos e njohur dhe as respektuar kontekstin.

Ka kaq shumë vullnet për ta parë historinë e Shqipërisë si një vepër të Partisë Komuniste, dhe çdo gjë para dhe pas kësaj shihet si blasfemi. Është pjesë e një cancel culture të neveritshëm, të cilin nuk e bën më të mirë as pjesëmarrja e ndonjë ambasadori të huaj./Politico